Czym jest koncepcja siebie i na czym polega jej przemiana?

Na przestrzeni lat zmienia się nasz sposób postrzegania samych siebie. Niebagatelną rolę odgrywają tu kluczowe momenty naszego życia oraz wsparcie osób, z którymi jesteśmy w relacjach. Nieświadomie korzystamy z wielu strategii, które pozwalają tworzyć swój własny obraz siebie. Dowiedz się co wpływa na koncepcję siebie i jaki masz na nią wpływ!

Koncepcja siebie to — najprościej mówiąc — obraz siebie, jaki posiadamy na własny temat, na temat własnego ja, tego, kim jesteśmy, własnej tożsamości. Jest związana z kluczowymi momentami w naszym życiu, o których pisałam w innym wpisie blogowym. Wiemy z niego, czym są kluczowe momenty życiowe i co pomaga w zmianie będącej elementem rozwoju. Przejdźmy zatem teraz do zdefiniowania tego, czym jest koncepcja siebie i jakich narzędzi używamy, aby ją kształtować.

W jaki sposób budujemy koncepcję siebie, czyli przekonania na swój temat dotyczące tego, jaką osobą jesteśmy?

Nie jesteśmy tutaj bezstronni. To obszar psychologii osobowości. Wyróżnia się w nim cztery główne motywy kształtowania naszego obrazu siebie:

• autowaloryzację,
• autoweryfikację,
• autodiagnozowanie
• autodoskonalenie.

Czym dokładnie są czynniki będące motorem kształtowania koncepcji siebie?

Autowaloryzacja polega ona na dążeniu do uzyskiwania oraz zachowywania pozytywnych informacji na temat własnej osoby. Inaczej mówiąc, większość z nas chce myśleć o sobie w sposób pozytywny i tak być postrzegana przez innych ludzi.

Wiąże się to z zasadą przyjemności, czyli dążenia do uczuć pozytywnych i unikania negatywnych. Strategie, jakie stosujemy, to na przykład lepsze zapamiętywanie:

• cech pozytywnych niż negatywnych związanych z własną osobą,
• informacji dotyczących naszych sukcesów, a nie porażek,
• albo postrzeganie własnej atrakcyjności fizycznej w sposób bardziej pozytywny niż robią to w stosunku do nas inne osoby.

Autoweryfikacja opiera się na założeniu, że mamy wrodzone dążenie do tego, żeby maksymalizować zdolność przewidywania oraz kontroli nad zdarzeniami kształtującymi nasze życie. To zaspokaja naszą potrzebę bezpieczeństwa i redukuje tym samym nasz lęk przed chaosem i destrukcją. Tym, co umożliwia przewidywanie i kontrolę, jest stabilna, trwała i spójna koncepcja siebie.

Stosujemy tu dwie klasy strategii autoweryfikacyjnych.

Podczas stosowania pierwszej strategii tak organizujemy swoje otoczenie społeczne, żeby było źródłem informacji potwierdzających nasz obraz siebie, czyli na przykład wybieramy takie relacje, w których możemy potwierdzić obraz własnej osoby (tak pozytywny, jak i negatywny). Dotyczy to między innymi relacji związanych z małżeństwem, środowiskiem pracy, szkołą. Wysyłamy do innych szereg wskazówek dotyczących tego, jak się sami postrzegamy (dotyczy to tak pozytywnego, jak i negatywnego sposobu) i jakich oczekujemy w związku z tym reakcji.

Nośnikami tych wskazówek mogą być ubiór, kosmetyki, manipulowanie wyglądem ciała (na przykład odchudzanie się, tatuaże), postawa ciała czy sposób tytułowania własnej osoby, urządzenie miejsca pracy i zamieszkania, przedmioty, które się gromadzi. Gdy znajdziemy się w otoczeniu, które jest dla nas obce i nie może potwierdzić naszej koncepcji siebie, wówczas przechodzimy do aktywnego przekonania kogoś do jej potwierdzenia. Im pewniejsi siebie jesteśmy, tym aktywniej to robimy.

Podczas stosowania drugiej strategii autoweryfikacyjnej natomiast tak zniekształcamy nasze postrzeganie rzeczywistości, by było ono zgodne z podstawowymi elementami koncepcji siebie. Jeśli otrzymamy zarówno pozytywne, jak i negatywne informacje o sobie, to zapamiętujemy szczególnie te, które potwierdzają nasz obraz siebie (znów pozytywny lub negatywny).

Na czym polega przemiana koncepcji siebie i kiedy jest ona możliwa?

Aby nasza koncepcja siebie uległa trwałej zmianie, musi zmienić się rdzeń naszej koncepcji siebie (część stojąca najwyżej w hierarchii systemu Ja) oraz musi zaistnieć wsparcie w otoczeniu społecznym. Jeśli zmienimy myślenie o sobie samych, ale wrócimy do relacji z innymi sprzed okresu zmiany, nie zdołamy utrwalić na stałe nowego obrazu siebie i będziemy się kierować ku starym przekonaniom o sobie.

Takie zmiany są jednak możliwe w krytycznych momentach naszego życia — kryzysie połowy życia czy okresie dojrzewania, jak również na przykład w konwersjach religijnych.

Kiedy przyglądamy się dwóm powyższym motywom zmiany koncepcji siebie — autowaloryzacji oraz autoweryfikacji — to możemy wnioskować, że mogą one podważać delfickie hasło Poznaj siebie mówiące o tym, że dążymy do poznania prawdy o sobie w ogóle, a nie tylko w kluczowych momentach życiowych. Dlaczego? Z powyższych argumentów wynika jasno, że jeśli chcemy prawdy o sobie samych, to jedynie takiej, o której już jesteśmy przekonani. I najlepiej, żeby była ona pozytywna. Inaczej mówiąc, nie jesteśmy obiektywni i bezstronni w dążeniu do poszukiwania prawdy o sobie.

Czy zatem zawsze unikamy prawdy o sobie samych?

Przyjrzyjmy się dwóm kolejnym motywom kształtującym naszą koncepcję siebie.

Autodiagnozowanie polega na tym, że szukamy trafnych i rzetelnych informacji o sobie — bez względu na to, czy są pozytywne, czy negatywne — o ile są źródłem trafnego poznania siebie. Inaczej mówiąc, szukamy obiektywnej, adekwatnej prawdy o sobie, nie zważając, jak wpłynie ona na naszą samoocenę.

Ostatnim motywem kształtowania koncepcji siebie jest samodoskonalenie. Motyw ten wyjaśnia dynamikę zmian w tym procesie oraz udział koncepcji siebie w procesie wyznaczania celów i ich realizacji. Dążymy do doskonalenia swoich cech, zdolności oraz umiejętności na przykład w obszarze kariery zawodowej, edukacji czy sportu. W motywie samodoskonalenia nie chodzi nam o to, żeby zaakcentować trafny, realny obraz siebie, ale dążymy do tego, aby odnaleźć idealny model siebie. Chcemy odkryć, jakimi możemy być, a nie to, jakimi aktualnie jesteśmy.

Czy porównując się do innych możemy piąć się w górę, doskonaląc siebie?

Oprócz naszej tendencji do porównywania się z innymi „w dół”, mamy też tendencję do porównywania się „w górę”, czyli porównywania się do osób, które pod jakimś względem są lepsze od nas, na przykład odżywiania się, wykonywania nowych zadań, spędzania wolnego czasu, co jednocześnie wiąże się z doświadczaniem pozytywnych emocji. Jeżeli dopuszczamy do siebie nieistniejący jeszcze pozytywny obraz siebie, który może pojawić się w przyszłości, to staje się on mentalnym modelem, na który są nakierowane nasze zachowania, aby go zrealizować. Warunkiem jest nasze przekonanie o możliwości modyfikacji koncepcji siebie. Jeśli go nie ma, wówczas uruchamia się motyw autowaloryzacji.

Podsumowując, możemy powiedzieć, że koncepcja siebie to nasza wiedza o tym, kim jesteśmy.

Używamy czterech narzędzi do kształtowania naszego obrazu siebie:

• Autowaloryzacja, która polega na dążeniu do uzyskiwania, a także zachowywania pozytywnych informacji na temat własnej osoby.
• Autoweryfikacja opierająca się na założeniu, że istnieje w nas dążenie do tego, żeby maksymalizować zdolność przewidywania oraz kontroli nad zdarzeniami kształtującymi nasze życie. I tutaj albo tak organizujemy nasze otoczenie, albo nasze postrzeganie rzeczywistości, aby potwierdzić nasze podstawowe założenia dotyczące siebie.
• Autodiagnozowanie, dzięki któremu szukamy rzetelnych informacji o sobie bez względu na to, czy są pozytywne czy negatywne.
• Samodoskonalenie, które polega na doskonaleniu swoich cech, umiejętności oraz osiągnięć.

Czas na Ciebie! Zastanów się przez chwilę nad tym kim naprawdę jesteś i co doprowadziło Cię do tego momentu Twojego życia, do właśnie tych osiągnięć. Prześledź jak przez lata kształtował się Twój obraz siebie oraz to jakie zmiany i dlaczego przechodziła Twoja koncepcja siebie. Jestem przekonana, że dzięki temu dowiesz się wiele o sobie samym.